BOLESŁAW STELMACH

• nazywany "wirtuozem szkła i betonu" ze względu na materiały, jakie najczęściej są stosowane w jego realizacjach
• 1980 - ukończył Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej
• 1984 - ukończył podyplomowe studia planowania przestrzennego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej
• 1982 - pracuje w Lublinie w Inwestprojekcie i w Instytucie Gospodarki Przestrzennej w Warszawie
• 1985 - otwiera własną praktykę zawodową Stelmach i Partnerzy Biuro Architektoniczne Sp. z o.o. - od tego czasu jest wielokrotnie nagradzany za swoje projekty
• 2010 - laureat nagrody SARP 

STANISŁAW NIEMCZYK

• nazywany "polskim Gaudim" ze względu na sposób taktowania materiału, jakim jest cegła - swoistą "zabawę" nim
• 1968 - ukończył Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej
• 1968 - pracuje w Tychach w Miastoprojekcie Tychy
• 1998 - laureat nagrody SARP 
• 2000 - otrzymał odznaczenie Pro Ecclesia et Pontifice przyznane przez Jana Pawła II [medal Kościoła rzymskokatolickiego przyznawany w dowód uznania dla zaangażowania w pracę na rzecz Kościoła]
• 2011 - otrzymał medal Per artem ad Deum [przez sztukę do Boga] za zasługi dla budownictwa sakralnego

ARCHITEKTURA TOTALITARYZMU

• stawia się na architekturę klasycyzującą [monumentalizm, podkreślenie władzy itp.] a wypiera się ruchy awangardowe
• trzy władze totalitarne i różne ich podejście do architektury
• • Stalin - sztuka radziecka
  • Hitler - sztuka nazistowska
  • Mussolini - sztuka faszystowska

PODOBIEŃSTWA MIĘDZY STYLAMI TOTALITARNYMI:

• odniesienia do Cesarstwa Rzymskiego - symbol władzy, mocarstwa

BAUHAUS

• Bauhaus powstaje w Weimarze w 1919 roku w wyniku fuzji działających już wcześniej instytucji:
• • Akademia Sztuk Pięknych
  • Szkoła Rzemiosła Artystycznego założona przez Henry`ego van de Velde
• pierwszym dyrektorem szkoły Bauhaus był Walter Gropius - to on połączył dwie szkoły w jedną
• nazwa Bauhaus nawiązuje do średniowiecznej Bauhutte - strzechy budowlanej, gdzie łączy się wszystkie dziedziny rzemiosła budowlanego
• nazwa Bauhaus nie tylko odnosi się do instytucji szkoły, ale także do stworzonego przez nią kierunku architektonicznego, będącego odłamem modernizmuniemieckiego
• szkoła stoi w opozycji do przyjętych założeń nauczania akademickiego
• profil szkoły: 
• • kształcić we wszystkich dziedzinach projektowania ze szczególnym naciskiem na architekturę

SZKOŁA BERLIŃSKA

• niemiecki udział w nurcie tworzenia się nowoczesnej architektury przypada głównie Berlinowi, poza tym liczą się jeszcze Dessau i Stuttgart
• Berlin jest wówczas [ok.1919-1926] drugą co do ważności po Paryżu stolicą artystyczną - głównie ze względu na rzeszę postępowych architektów
• dwie fazy szkoły berlińskiej:

ARCHITEKTURA SAKRALNA ZAKONÓW

• Sobór Trydencki - ideologiczna ofensywa - kontrreformacja - sztuka barokowa ma pomagać w dziele kontrreformacji (określone zostają reguły artystyczne, budowlane, program, liturgia)
• Dzieło wzorcowe - kościół IL GESU W RZYMIE - 1568, GIOVANNI DA VIGNOLA, a fasada GIACOMO DELLA PORTA - 1571
• • plan
  • Szeroka nawa główna, aby ksiądz był widoczny i słyszalny z każdego miejsca w kościele
  • Płytkie absydalne prezbiterium
  • Na skrzyżowaniu naw - kopula na tamburze i pendentywach - doświetlenie głównej części kościoła
  • Zamiana naw bocznych w szereg kaplic, kaplice niższe niż nawa główna
  • Elementy zaczerpnięte z antyku: kolumny, półkolumny, gzymsy, pilastry, ale pojawiające się w nowych wariacjach - zdwojone
  • Sklepienie kolebkowe - możliwość malarstwa iluzjonistycznego
  • Wnętrze posiada ambonę (żeby księdza wszyscy widzieli) oraz organy
  • Reprezentacyjna i podkreślająca majestat fasada
  • Nieznacznie wysunięte ramiona transeptu poza główną bryłę budynku
• Pod koniec XVI wieku jezuici rozpoczynają budowę na terenie Polski kościołów na bazie wzorca Il Gesu:
• • Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu naLitwie 
  • Kościół św. Agnieszki w Lublinie
  • K. pw. Św. Piotra i Pawła w Krakowie

KOŚCIÓŁ ŚW PIOTRA I PAWŁA W KRAKOWIE (jezuici):

• Inicjatywa Piotra Skargi w 1596 przy wsparciu Zygmunta III 
• Autor: JÓZEF BRIZIO
• Kopia II Gesu, ale krótszy o jedno przęsło korpus nawowy i bardziej wyniosłą eliptyczną kopułę 
• Fasada jest idealna kopią Il Gesu
• Kolejnym budowniczym: JAN MARIA BERNARDONI
• Do kopuły zostaje zatrudniony JAN TREVANO, bo nie potrafią sobie dać rady 
• Dekoracja stiukowa: GIOVANNI BATTISTA FALCONI
• Ołtarz główny i chór muzyczny KACPER BAŻANKA

KOŚCIÓŁ NP. MARII PANNY ŁASKAWEJ W WARSZAWIE (jezuici):

• 1609-1626
• Manierystyczny wzorzec, jednonawowy, czteroprzęsłowy
• Elementem barokowym kopuła elipsoidalna nad absydą - na zewnątrz dekoracyjna siatka żeber 
• Zapóźnienie stylowe w stosunku do małopolski, gdyż kościół jest jeszcze późnorenesansowy- barak nadszedł dopiero do Warszawy za Władysława IV

KARMELICI

• Inne zakony się aktywizowały - wybudowanie 13 barakowych kościołów i klasztorów w samym Krakowie (Karmelitów, Karmelitanek, Bernardynów, Dominikanów, Bonifatrów)
• Zakon żebraczy Karmelitanów propagował również ruch kontrreformacyjny budując zespoły klasztorne nawiązywał do form rzymskich (układy przestrzenne, fasady, detal)
• • Kościół Karmelitów Bosych w Wiśniczu - Mateo Trapola
  • Zbór Ewangelicko - Augsburski w byłym kościele Karmelitanek Bosych pw. Św. Maretna przy ulicy Grackiej w Krakowie - Giovanni Trevano

KOŚCIÓŁ W CZERNEJ K. KRZESZOWIC W MAŁOPOLSCE (karmelici):

• Ufundowany przez Agnieszkę z Tęczyńskich Firlejową 
• 1629-1633
• Czterodziedzińcowe założenie klasztoru pustelniczego (desertium) 
• Ośrodkiem jest kościół - surowy w formie
• Podobne założenie do hiszpańskiego ESCURIALU
• Kościół założony na planie krzyża z krótką nawą, płytkim transeptem oraz prezbiterium
• Czarno murowe ołtarze i portale (bo karmelitanie posiadali kamieniołomy "dębnika") 

KAMEDULI

• Silna reguła kontemplacyjna, założony przez św. Romualda pod koniec X w we Włoszech
• Ośrodki w Polsce w czasie kontrreformacji - Bielany pod Krakowem i Warszawą

KLASZTOR NA BIAŁEJ GÓRZE - BIELANY POD KRAKOWEM (kameduli):

• 1617 -1642
• Ośrodkiem jest kościół zaprojektowany przez Andrea Spezze
• Jednonawowy z kaplicami pocznymi oraz podwyższonym prezbiterium pod którym krypta z katakumbami
• Wystrój kościoła - surowy, zgodnie z regułą 
• Wnętrze bez ambony i organów
• Okazała fasada ciężkimi wieżami po bokach i środkowym ryzalitem zwieńczonym tympanonem - fasada tak zaprojektowana by sprawiała wrażenie przytłaczającej - zabieg architektoniczny
• W XVII i XVIII wieku silna barokizacja kościołów - kontrreformacyjny zabieg kościoła - miana wyposażenia, zamiana ołtarzy, ambon, organów, barokowe ornamenty, dekoracje stiukowe, malarstwo ścienne

BAROKIZOWANE KOŚCIOŁY (jezuici):

KATEDRA WAWELSKA:

• 1628-30 - biskup Marcin Szyszkowski
• Konfesja nad grobem św. Stanisława Szczepanowskiego - na skrzyżowaniu transepty z nawą
• Forma konfesji - Jan Trevano a odlewy Antoni lagostini
• Wykonana z czarnego dębnickiego marmuru inkrustowanego różowym marmurem + pozłacane figury świętych i aniołów
• Złocona kopuła przekrywające baldachim konfesji z drewna 
• Srebrna trumna na relikwie
• Kształtowanie barokowej kompozycji wnętrza katedry - dośrodkowo ukierunkowanej na grobowiec patrona Polski
• Pomniki w formie epitafium dla byłych biskupów (oczywiście z czarnego dębnickiego armuru, fundowali je sobie sami)

KATEDRA GNIEŹNIEŃSKA:

• Nie jest tak radykalna jak wawelska, bo nie narzuca zmiany wystroju na barokowy
• Wstawiona jednak zostaje konfesja - ołtarz wzorując się na konfesji św. Piotra - w centralnym miejscu nawy głównej
• B. ważny czarny marmur wydobywany w Debinie k. Czernej - "dębnik" - wytwarzanie nastroju 
• "memento Mori" - stosowany do wnętrz mauzoleów, opraw architektonicznych portali 

MECENAT KRÓLEWSKI WAZÓW - WCZESNY BAROK

• Mecenat Wazów od 1587 roku
• Zygmunt II Waza sprowadza w 1595 włoskich artystów do odbudowy Zamku Królewskiego na Wawelu
• • Główny artysta: GIOVANNI BATTISTA TREVANO (kierownictwo odbudowy Wawelu) + Ambroży Meazzi, Łukasz Retino, Jan Baptysta Falconi, Tomasz Dolabella
• Pomimo, że jeszcze w 1600 działał na terenie małopolski manierystyczny krąg artystyczny Santi Gucciego to tworzący się nowy mecenat - Lubomirscy, Ossolińscy, Wiśniowiccy, podążali już w kierunku baroku przebudowując swoje pałace na włoski typ "palazzo in forteca"
• W Chęcinach odkryto złoża marmuru kawowego, który był powszechnie używany w baroku

ARCHITEKTURA RENESANSU - HISZPANIA

INFORMACJE OGÓLNE:

• Lata 1490- rozwinięcie się Hiszpanii:
• • 1492 - chrześcijańskie królestwa hiszpańskie wypędzają Arabów z Półwyspu Iberyjskiego (którzy tam są od roku 711)
  • panowanie Ferdynanda i Izabeli – pierwsi katoliccy władcy – bardzo dobry okres - budowa na terenach kolonii hiszpańskich kościołów i rezydencji
  • powolne budowanie mocnego Imperium dzięki sojuszom z europejskimi potęgami oraz podbojami kolonialnymi -potęga militarna, gospodarcza
  • w roku 1576 - bankructwo Hiszpanii

ARCHITEKTURA RENESANSU - ANGLIA

INFORMACJE OGÓLNE:

• Lata 1560 - renesans dociera do Anglii
• • "najpóźniejszy" renesans (głównie ze względu na odległość od epicentrum reensansu - Włoch)
  • dociera w czasie, gdy panuje dwoje ostatnich władców rodu Tudorów - Henryk VII i jego córka Elżbieta I
  • okres oddzielenia się kościoła anglikańskiego od katolickiego (król Henryk VII staje się głową kościoła)
  • za czasów Elżbiety I rozwija się wczesny renesans - tzw. styl elżbietański
  • w Anglii mocno zakorzeniony jest późny gotyk (perpendicular style)
  • budowniczowie zdobywają wiedzę na zasadzie "hobby" - nie są kształceni, ale budują

TWÓRCZOŚĆ ARCHITEKTONICZNO-RZEŹBIARSKA JANA MICHAŁOWICZA Z URZĘDOWA

JAN MICHAŁOWICZ Z URZĘDOWA:

• wybitny polski rzeźbiarz i architekt - nazywany polskim Praksytelesem, porównywany do greckiego Fidiasza
• niewiele o nim jest wiadome na pewno - ale na podstawie wszystkich przesłanek wynika, że wiedzę o sztuce rzeźbiarskiej zdobył w Krakowie w jednym z tamtejszych warsztatów
• około 1545 do Polski przybywa cała rzesza włoskich rzeźbiarzy, dla których łatwiejsze jest znalezienie pracy w Polsce aniżeli w ich ojczystym kraju - Jan Michałowicz na pewno zetknął się z włoskimi artystami i pod ich okiem kształcił [najprawdopodobniej u Jana CINI]
• później prowadził własną pracownię w Krakowie, gdzie kształciło się wielu uczniów - oni to rozpropagowali styl Michałowicza po całym kraju

ARCHITEKTURA SAKRALNA ZAKONÓW W POLSCE

JEZUICI:

• Sobór Trydencki - 1545/1563 - ideologiczna ofensywa w odpowiedzi na reformację, tzw. kontrreformacja - sztuka barokowa ma pomagać w dziele kontrreformacji (określone zostają reguły artystyczne, budowlane, program, liturgia)
• Powstaje "dzieło wzorcowe" które ma realizować wszystkie postanowienia soboru - kościół IL GESU W RZYMIE - 1568 GIOVANNI DA VIGNOLA, a fasada GIACOMO DELLA PORTA - 1571

KAPLICA ZYGMUNTOWSKA NA WAWELU I JEJ TWÓRCY

ARCHITEKCI:

• Bartolomeo BERECCI [projekt kaplicy]
• Jan CINI ze Sieny [współpracował z Padovano przy ołtarzu głównym]
• Bernardo Zenobio de GIANOTIS
• Jan Maria PADOVANO [rzeźby]

TYPY NAGROBKÓW RENESANSOWYCH

PŁYTY NAGROBNE:

• w średniowieczu "płyty nagrobne" były wbudowywane w podłogi albo pojawiały się tylko tablice upamiętniające [czasem z portretem]
• BEZ PRZEDSTAWIENIA OSOBY ZMARŁEJ
• • wszystkie płyty zagospodarowane w ten sam sposób
  • prostokątna płyta
  • herb otoczony motywami roślinnymi z rozwianymi wstęgami
  • tablica inskrypcyjna
  • takie płyty przerodziły się później w epitafia [później w epitafiach pojawiają się portrety] - tablice epitafijne nie są połączone z miejscem pochówku - mają tylko upamiętniać daną osobę
  • np. płyta Jana Łaskiego [prymasa, płyta do jego nagrobka]
• Z PRZEDSTAWIENIEM OSOBY ZMARŁEJ
• • postaci męskie [wyższe duchowieństwo - biskupi albo osoby świeckie - rycerze] oraz postaci kobiece
  • nagrobek PULPITOWY, GABLOTOWY

NURT EMOCJONALNY BAROKU. CHARAKTERYSTYKA DZIEŁA I TWÓRCY

CHARAKTERYSTYKA:

• 1630-1670 - drugi okres baroku, współistniejący z harmonijnym - tworzonym głównie na szczeblu stołecznym, a emocjonalny na prowincji
• Sztuka kontynuująca nurt "wazowski", ale nieco odmienna
• Zamiana tworzywa naturalnego na stiuk dający się łatwo modelować

TWÓRCZOŚĆ ARCHITEKTONICZNO-RZEŹBIARSKA JANA MARII PADOVANO

JAN MARIA PADOVANO:

• Padwa - 1493 / 1574 - Kraków
• rzeźbiarz, medalier, murator
• Polska - 1532, na zaproszenie Zygmunta Starego, aby wykonać medale rodziny królewskiej
• pracował początkowo w warsztacie Bartolomeo Berecci`ego

TWÓRCZOŚĆ ARCHITEKTONICZNO-RZEŹBIARSKA SANTI GUCCIEGO

SANTI GUCCI:

• Florencja - 1530/1600 - Mirów
• Posiadał licznych współpracowników - prace o doskonałym wykończeniu uznawane są za jego, a reszt za jego warsztat
• przedstawiciel manieryzmu florenckiego
• nie tylko rzeźbiarz, ale i architekt
• pracował głównie w Krakowie i Pińczowie, gdzie miał swoje pracownie
• architekt króla, ale pracował też dla innych: Firlejów, Myszkowskich, Leszczyńskich

SCHARAKTERYZOWAĆ TYP WCZESNORENESANSOWEGO PAŁACU FLORENCKIEGO – ZAGADNIENIA FORMALNE (UKŁAD PRZESTRZENNY, KOMPOZYCJA, DETAL, DEKORACJA), PROGRAM FUNKCJONALNY I JEGO ROZMIESZCZENIE, NAJWYBITNIEJSZE PRZYKŁADY

INFORMACJE OGÓLNE:

• kolebką renesansu jest Florencja
• siła ciężkości odnośnie typów funkcjonalnych projektowanych w okresie wczesnego renesansu przenosi się w kierunku budynków świeckich - pałace, rezydencje podmiejskie, budynki użyteczności publicznej
• znamienitym jest wykształcenie się w XV wiecznych Włoszech typu pałacu miejskiego - charakterystycznego dla tego okresu
• w średniowieczu nie istniały budynki o takiej funkcji, stąd też renesansowi twórcy nie mieli wzorców, z których mogliby czerpać (najstarsze pałace pochodziły ze starożytnego Rzymu i były w większości zniszczone)
• pierwotnie pałace miejskie mają jeszcze charakter obronny (palazzo in fortezza), ale później, w czasach udoskonalenia się fortyfikacji miejskich - tracą go

BARTOLOMEO BERECCI I JEGO KRĄG WARSZTATOWY

BARTOLOMEO BERECCI:

• Włoski architekt i rzeźbiarz
• Działający przy dworze Zygmunta Starego
• Przejął warsztat rzeźbiarsko-kamieniarski Franciszka Florentczyka wraz z jego pomocnikami:
• • Bernardino di Gianotis
  • Giovanni Cini ze Sieny
  • Mikołaj Castiglione
  • Benedykt z Sandomierza - portale na Wawelu
• Wykonywał zamówienia w Krakowie, Niepołomicach, Poznaniu, Tarnowie

RZESZA NIEMIECKA - RENESANS GOTYCKI

OGÓLNIE:

• czas trwania: ok 1450-1600
• panowanie Karola V (prowadził wojny z Francją i Turcją)
• W mniejszych i większych księstwach panuje władca kościelny a nad nim cesarz świecki wybierany przez 7 elektorów
• Rzesza Niemiecka w ówczesnym czasie to konglomerat państewek które łączy język i władza cesarska
• Poza wojnami z Francją i Turcją wybuchają też wojny domowe pomiędzy księstwami niemieckimi toczące się do 1555 roku
• W 1517 ma miejsce rozłam w kościele - Marcin Luter "przybija swoich 95 tez" do drzwi kościoła w Wittenberdze co rozpoczyna początek reformacji, co skutkuje:
• • "podział" państwa ze względu na religię
  • południe państwa - katolickie, północ - protestancka
  • architektura uzależniona jest od wpływów religijnych - wpływy renesansu widoczne są zdecydowanie bardziej na południu państwa 
  • Protestantyzm – wzorce z Niderlandów
  • Katolicyzm – wzorce z Włoch
  • prawie wcale nie buduje się nowych kościołów
• Wojny religijne są krwawe - podział na katolików i protestantów - sytuacja nie sprzyja budownictwu

RENESANS NA ŚLĄSKU

• wpływ na renesans na Śląsku ma:
• • renesans krakowski
  • renesans niemiecki
  • renesans niderlandzki
• później doszły wpływy włoskie dzięki komaskom - mistrzom sztuki budowlanej znad jeziora Como, którzy przybyli na Śląsk około 1520 roku. Komaskowie na przestrzeni wieków emigrowali do innych krajów europejskich łącząc swoje mistrzostwo ze stylami i warunkami lokalnymi. Na grunt Śląska przynieśli styl renesansu włoskiego w odmianie wenecko-lombardzkiej
• ok 1560 na tereny śląskie docierają niderlandzcy artyści uciekający przed kontrreformacją i przynoszą ze sobą swoje tendencje

MANIERYZM NIDERLANDZKI W GDAŃSKU - AUTORZY, DZIEŁA

• Manieryzm niderlandzki rozwija się w Gdańsku ze względu na środowisko protestanckie oraz liczne kontakty handlowe i przynależność miasta do Hanzy
• Zaraz po gotyku - manieryzm - renesans nie zdążył dotrzeć
• Wzorniki Cornelisa Florisa i Jana Vredemana de Vries

ARCHITEKCI

• Rodzina Van den Block 
• Antoni van Opbergen 
• Jan i Jerzy Strakowski

ARCHITEKTURA WCZESNEGO RENESANSU W POLSCE

OGÓLNE INFORMACJE NA TEMAT RENESANSU:

• trwa od XVI wieku do XV wieku
• współistnieje z późnym gotykiem - szczególnie na Mazowszu, Litwie
• odrodzenie sztuki antycznej, pochodzenie włoskie
• wracają do łask: plan koła, sklepienie kolebkowe, drewniane stropy kasetonowe, kopuła, porządki, kolumny, pilastry, belkowania, motyw łuku triumfalnego (jedno i trójprzelotowy)
• spokój, równowaga, harmonia, umiarkowany ornament tektoniczny (motyw kandelabrowy, panoplia, motyw arabeski, groteski, kolumny zastępowane postaciami - kariatydami, herosami)
• rozwija się architektura rezydencjonalna - nowe budowle lub przebudowa

TRZY PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE W GRECJI

PORZĄDKI:

• sztuka grecka charakteryzowała się dużą spójnością i nieznacznymi zmianami na przestrzeni wieków - styl grecki jako jedność. Na styl ten składają się 3 kierunki, które różnią się między sobą wykończeniem, detalami i proporcjami
• kierunki te są początkowo związane z danymi regionami, ale w późniejszym okresie stosowane są już w całej Grecji, a czasem nawet w jednym obiekcie
• kierunki te nazwano porządkami
• w każdym z porządków obowiązują zależności proporcji poszczególnych elementów względem siebie, co wprowadza harmonię

RZEŹBA BERNINIEGO JAKO PRZYKŁAD BAROKOWEGO KANONU ESTETYCZNEGO

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RZEŹB BERNINIEGO:

• w rzeźbach Berniniego występują wszystkie cechy typowej rzeźby barokowej
• dualizm (realizm późnego renesansu + uspokojony manieryzm)
• rzeźby Berniniego charakteryzują się uchwyceniem ułamka sekundy ruchu, przez co sprawiają wrażenie, jakby w nim "zamarły" - dodatkowo pojawia się wewnętrzne napięcie, co dodaje rzeźbom dynamizmu
• ruch, w którym ujęte są postacie też nosi ślady dualizmu: jest zarazem teatralny, przy pewnej dozie naturalności
• rzeźby przeznaczone do oglądania ze wszystkich stron - takie rozwiązania pojawiały się już wcześniej, ale w okresie manieryzmu zaczęto przykładać większą uwagę do opracowania rzeźby z wszystkich stron, co swoja kulminację osiągnęło w baroku - dużo rozwiązań rzeźb pełnych, wolnostojących
• brak idealizacji w rzeźbach, dominuje raczej realizm i uchwycenie charakteru rzeźbionej postaci
• stosowanie "trików": dodawanie ukrytego źródła oświetlenia, wplatanie rzeźby w wodę - fontanny, stosowanie zabiegów iluzjonistycznych w celu podkreślenia, wyolbrzymienia, zaznaczenia czy poprawienia widoków
• stosowanie kontrastu wyrażonego w rożny sposób: poprzez kontrast form (ostra-obła); kontrast kolorów (biały0czarny); kontrast materiałów
• mnogość detali, ornamentów, często uzyskana dzięki bogatym spływom rozrzeźbionych szat
• myślenie o rzeźbie w kontekście miejsca, w którym ma stanąć - rzeźba jako integralny element architektury, malarstwa - tzw. "łączenie sztuk"