ARCHITEKTURA WCZESNEGO RENESANSU W POLSCE

OGÓLNE INFORMACJE NA TEMAT RENESANSU:

• trwa od XVI wieku do XV wieku
• współistnieje z późnym gotykiem - szczególnie na Mazowszu, Litwie
• odrodzenie sztuki antycznej, pochodzenie włoskie
• wracają do łask: plan koła, sklepienie kolebkowe, drewniane stropy kasetonowe, kopuła, porządki, kolumny, pilastry, belkowania, motyw łuku triumfalnego (jedno i trójprzelotowy)
• spokój, równowaga, harmonia, umiarkowany ornament tektoniczny (motyw kandelabrowy, panoplia, motyw arabeski, groteski, kolumny zastępowane postaciami - kariatydami, herosami)
• rozwija się architektura rezydencjonalna - nowe budowle lub przebudowa

WCZESNY RENESANS NA ZIEMIACH POLSKICH:

• połowa XV wieku - do Polski docierają prądy filozoficzne renesansowe - wiążą się one z kontaktami politycznymi i religijnymi 
• ważnym ośrodkiem renesansu w tym czasie stają się Węgry i miasto Buda, gdzie mecenasem renesansu staje się Zygmunt I
• pierwszym ośrodkiem w Polsce staje się Kraków (Wawel), gdzie an początku XVI wieku trafia Franciszek Florentczyk (kamieniarz, rzeźbiarz, który przybywa do Polski z Węgier)
• w 1500 roku ma miejsce pożar na Wawelu, po którym następuje budowa nowego renesansowego zamku, którą prowadzi Franciszek Florentczyk 
• Po śmierci Florentczyka jego warsztat przejmuje Berecci  - warsztat rozrasta się o nowych pracowników Bernardo Zenobi de Gianobis i Jan Cini ze Sieny, którzy w końcu sami się usamodzielniają i otwierają własne pracownie
• PRZEBUDOWA WAWELU
• • przebudowę rozpoczyna Franciszek Florentczyk,a  po jego śmierci w 1516 kontynuuje ją Bartolomeo Berecci 
  • po pracach Franciszka Florentczyka pozostały tylko dwa ślady:
  • • dwa obramienia okienne
    • drugie piętro w zachodnim skrzydle zamku (dom Królowej)
• • nowa budowla jest budowana w oparciu o wzory włoskie
  • założenie na planie zbliżonym do kwadratu
  • powstaje 5-kątny dziedziniec otoczony krużgankami z trzema skrzydłami zamku służącymi do celów mieszkalnych
  • od południa dziedziniec zostaje domknięty ścianą kurtynową zwieńczoną attyką
  • budynek trzykondygnacyjny, przy czym piano nobile (typowo znajdujące się na 1 kondygnacji) zlokalizowane zostało na 3 kondygnacji - jest zdecydowanie wyższe niż dwie pozostałe kondygnacje
  • dostosowanie włoskiego renesansu do warunków topograficznych - zlokalizowanie w Polsce wymaga uwzględnienia większych spadków dachów, odprowadzenia wody, ogrzewania itp.
  • krużganki:
  • • na najwyższej kondygnacji krużganki przybierają formę smukłych kolumienek w stylu jońskim, przedzielonych na pół przewiązką w formie pierścienia - na smukłych kolumienkach, zakończonych dzbanuszkami wznosi się sporych rozmiarów dach o dużym spadku
    • na 1 kondygnacji kolumny w stylu jońskim, a na 2 korynckie
  • układ amfiladowy pomieszczeń - jednotraktowy
  • na 1 piętrze znajdują się pomieszczenia prywatne, a w przyziemiu - pomieszczenia gospodarcze
• w XIX wieku Austriacy zorganizowali koszary na Wawelu, zamurowali otwarte krużganki i zdewastowali drewniane stropy kasetonowe
• ścianę ostatniej kondygnacji wieńczy malowany fryz krańcowy
• SALA POSELSKA
• • strop kasetonowy - zrekonstruowany
  • podział stropu na układzie prostokątnym - kiedyś były ośmiokątne
  • pierwotnie na stropie znajdowały się 194 głowy autorstwa Sebastiana Tauerbacha. Tylko 30 głów wawelskich się zachowało
  • całą salę obiega fryz znajdujący się poniżej stropu autorstwa Hanza Durera
  • w sali poselskiej znajduje się kolekcja arrasów zakupiona przez Zygmunta Augusta oraz tron królewski
• SALA POD PRZEGLĄDEM WOJSK
• • nazwa sali bierze się od sceny na fryzie Antoniego z Wrocławia
• SALA TURNIEJOWA
• • fryz zaczęty przez Hanz`a Durer`a, a kończony przez Antoniego z Wrocławia

• BUDOWA KAPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ
• • kaplica Zygmuntowska jest jedną z 19 kaplic, jakie znajdują się w obejściu katedry na Wawelu
  • nazywana perłą renesansu północnego
  • autorem Bartolomeo Berecci - którego Jan Łaski sprowadza z węgierskich pracowni do budowy kaplicy grobowej Łaskiego w Gnieźnie
  • postanowienie o budowie kaplicy Zygmuntowskiej zapisane jest w liście z 1517 roku 
  • architektura kaplicy

• KAPLICA BISKUPA PIOTRA TOMICKIEGO
• • wzniesiona w miejscu gotyckiej kaplicy biskupa
  • jest skromniejsza, niższa niż kaplica Zygmuntowska, pominięto tambur
  • nagrobek w formie pomnika przyściennego
  • • postać biskupa w pozie snasovinowskiej
    • ręka ugięta w łokciu
    • lekko zgięta jedna noga, druga prosto

• GNIEZNO
• • prekursorem renesansu w Gnieźnie jest Jan Łaski, który sprowadza do Gniezna Jana Florentczyka (być może syn Franciszka Florentczyka), w celu wykonania 6 płyt nagrobnych do kaplicy grobowej przy katedrze 
  • 4 płyty się zachowały w katedrze Gnieźnieńskiej 
  • płyty mają 1 schemat - są prostokątne, na górze znajduje się herb, pod nim wstęgi a na dole tablica z inskrypcjami - nie posiadają przedstawienia postaci