RAR-4 78.PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ PRZESTRZENNYCH BUDOWLI SAKRALNYCH W POLSKIEJ ARCHITEKTURZE ŚREDNIOWIECZNEJ

• dobę średniowiecza należy podzielić na okres romański oraz gotycki

ARCHITEKTURA ROMAŃSKA:

• od ok 1050 - 1250 roku
• BUDOWLE CENTRALNE - ROTUNDY
• • budowle o układzie centralnym na planie koła, przekryte często kopułą, z dobudowanymi absydami. Budowano je z kamienia [większość budowli w tym czasie z drewna, więc nie za bardzo się znano na budowaniu z kamienia w dodatku okrągłych budynków]
  • Przykłady: rotunda św. Prokopa w Strzelinie, rotunda NMP na Wawelu
• KOŚCIOŁY JEDNONAWOWE - SALOWE
• • zróżnicowane pod względem zlokalizowania i ilości wież: na Śląsku, Pomorzu Zachodnim - brak wież; na Dolnym Śląsku - z jedną lub dwoma wieżami od zachodu, lub jedną wieżą pomiędzy nawą a prezbiterium, lub dwoma wieżami dodanymi po boku nawy przed prezbiterium
  • Przykłady: kościół św. Idziego w Inowłodziu - jedna wieża, kościół św. Idziego we Wrocławiu - bez wież
• KOŚCIOŁY 3-NAWOWE - BAZYLIKOWE
• • nawy boczne niższe niż nawa główna - w różnicy poziomów znajdują się okna doświetlające wnętrze, pojawia się transept [nawa poprzeczna, która nadaje rzutowi formę krzyża] wysokości nawy głównej, dwie lub jedna wieża znajdująca się na froncie kościoła, dość często dostawiane absydy - stąd charakterystyczne dla sztuki romańskiej określenie architektury "addytywnej" [obiekt wygląda jak kilka sklejonych ze sobą brył]
  • Przykłady: kolegiata św. Marcina w Opatowie, Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
• BUDOWLE CYSTERSKIE
• • budowle cysterskie możemy podzielić na dwie podgrupy, w zależności od tego, skąd pochodzili cystersi je budujący. 
  • Cystersi z Francji budują trójnawowe bazyliki, gdzie jednemu przęsłu nawy głównej odpowiada jedno przęsło nawy bocznej - stąd też nawy boczne posiadają sklepienie krzyżowe, a nawa główna kolebkowe [nie da się po prostu przekryć tak wąskiego przęsła przy takiej rozpiętości sklepieniem krzyżowym - wyglądałoby bardzo dziwnie]. Przykład: kolegiata NMP w Tumie pod Łęczycą
  • Cystersi z Niemiec budują bazyliki trójnawowe w systemie wiązanym, gdzie jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadają dwa przęsła nawy bocznej - tutaj sklepienia wszystkich naw mogą być krzyżowe. Przykład: opactwo cystersów w Sulejowie, opactwo cysterskie w Wachocku

ARCHITEKTURA GOTYCKA:

• od około 1250 w górę
• styl gotycki propagują zakony franciszkanów i dominikanów - oni też wprowadzają cegłę
• KOŚCIOŁY KLASZTORNE
• • zgodne z reguła zakonu franciszkanów i dominikanów: prosta forma, brak wież, witraży i bogatego wystroju. Zazwyczaj długie prostokątne prezbiterium. Przekrywane sklepieniami krzyżowo-żebrowymi w części przeznaczonej dla mnichów, natomiast korpus przekrywano stropem lub zostawiano odkrytą więźbę dachową
  • cystersi: posiadają dodatkowo obejście wokół prezbiterium i dwie wieże je flankujące
  • Przykłady: dominikański kościół św. Trójcy w Krakowie, 
• KOŚCIOŁY BAZYLIKOWE
• • nawa główna wyższa niż nawy boczne - zapewnienie doświetlenia, prezbiterium w kształcie wieloboku [nie jest okrągłe], otoczone ambitem [obejściem], czasem występują doczepione do obejścia kaplice, bądź też jedna kaplica na osi, często pojawiają się dwie wieże na froncie kościoła, nie posiadają transeptu
  • Przykłady: archikatedra wrocławska, archikatedra gnieźnieńska, archikatedra gdańska
• KOŚCIOŁY 3-NAWOWE HALOWE
• • wszystkie nawy jednej wysokości, kościoły bardzo smukłe, prezbiterium w kształcie wieloboku, z ambitem [obejściem], kaplice występujące między skarpami
  • Przykłady: kościół Wniebowzięcia NMP w Toruniu
• KOŚCIOŁY 2-NAWOWE HALOWE
• • dwie nawy jednakowej wysokości, podzielone rzędem słupów [czasem się zdarza, że tylko jednym słupem]. prezbiterium w kształcie wieloboku, z ambitem [obejściem]