- Sobór Trydencki - ideologiczna ofensywa - kontrreformacja - sztuka barokowa ma pomagać w dziele kontrreformacji (określone zostają reguły artystyczne, budowlane, program, liturgia)
- Dzieło wzorcowe - kościół IL GESU W RZYMIE - 1568, GIOVANNI DA VIGNOLA, a fasada GIACOMO DELLA PORTA - 1571
- plan
- Szeroka nawa główna, aby ksiądz był widoczny i słyszalny z każdego miejsca w kościele
- Płytkie absydalne prezbiterium
- Na skrzyżowaniu naw - kopula na tamburze i pendentywach - doświetlenie głównej części kościoła
- Zamiana naw bocznych w szereg kaplic, kaplice niższe niż nawa główna
- Elementy zaczerpnięte z antyku: kolumny, półkolumny, gzymsy, pilastry, ale pojawiające się w nowych wariacjach - zdwojone
- Sklepienie kolebkowe - możliwość malarstwa iluzjonistycznego
- Wnętrze posiada ambonę (żeby księdza wszyscy widzieli) oraz organy
- Reprezentacyjna i podkreślająca majestat fasada
- Nieznacznie wysunięte ramiona transeptu poza główną bryłę budynku
- Pod koniec XVI wieku jezuici rozpoczynają budowę na terenie Polski kościołów na bazie wzorca Il Gesu:
KOŚCIÓŁ ŚW PIOTRA I PAWŁA
W KRAKOWIE (jezuici):
- Inicjatywa Piotra Skargi w 1596 przy wsparciu Zygmunta III
- Autor: JÓZEF BRIZIO
- Kopia II Gesu, ale krótszy o jedno przęsło korpus nawowy i bardziej wyniosłą eliptyczną kopułę
- Fasada jest idealna kopią Il Gesu
- Kolejnym budowniczym: JAN MARIA BERNARDONI
- Do kopuły zostaje zatrudniony JAN TREVANO, bo nie potrafią sobie dać rady
- Dekoracja stiukowa: GIOVANNI BATTISTA FALCONI
- Ołtarz główny i chór muzyczny KACPER BAŻANKA
KOŚCIÓŁ
NP. MARII PANNY ŁASKAWEJ W WARSZAWIE (jezuici):
- 1609-1626
- Manierystyczny wzorzec, jednonawowy, czteroprzęsłowy
- Elementem barokowym kopuła elipsoidalna nad absydą - na zewnątrz dekoracyjna siatka żeber
- Zapóźnienie stylowe w stosunku do małopolski, gdyż kościół jest jeszcze późnorenesansowy- barak nadszedł dopiero do Warszawy za Władysława IV
KARMELICI
- Inne zakony się aktywizowały - wybudowanie 13 barakowych kościołów i klasztorów w samym Krakowie (Karmelitów, Karmelitanek, Bernardynów, Dominikanów, Bonifatrów)
- Zakon żebraczy Karmelitanów propagował również ruch kontrreformacyjny budując zespoły klasztorne nawiązywał do form rzymskich (układy przestrzenne, fasady, detal)
- Kościół Karmelitów Bosych w Wiśniczu - Mateo Trapola
- Zbór Ewangelicko - Augsburski w byłym kościele Karmelitanek Bosych pw. Św. Maretna przy ulicy Grackiej w Krakowie - Giovanni Trevano
- Ufundowany przez Agnieszkę z Tęczyńskich Firlejową
- 1629-1633
- Czterodziedzińcowe założenie klasztoru pustelniczego (desertium)
- Ośrodkiem jest kościół - surowy w formie
- Podobne założenie do hiszpańskiego ESCURIALU
- Kościół założony na planie krzyża z krótką nawą, płytkim transeptem oraz prezbiterium
- Czarno murowe ołtarze i portale (bo karmelitanie posiadali kamieniołomy "dębnika")
KAMEDULI
- Silna reguła kontemplacyjna, założony przez św. Romualda pod koniec X w we Włoszech
- Ośrodki w Polsce w czasie kontrreformacji - Bielany pod Krakowem i Warszawą
KLASZTOR NA BIAŁEJ GÓRZE - BIELANY POD KRAKOWEM (kameduli):
- 1617 -1642
- Ośrodkiem jest kościół zaprojektowany przez Andrea Spezze
- Jednonawowy z kaplicami pocznymi oraz podwyższonym prezbiterium pod którym krypta z katakumbami
- Wystrój kościoła - surowy, zgodnie z regułą
- Wnętrze bez ambony i organów
- Okazała fasada ciężkimi wieżami po bokach i środkowym ryzalitem zwieńczonym tympanonem - fasada tak zaprojektowana by sprawiała wrażenie przytłaczającej - zabieg architektoniczny
- W XVII i XVIII wieku silna barokizacja kościołów - kontrreformacyjny zabieg kościoła - miana wyposażenia, zamiana ołtarzy, ambon, organów, barokowe ornamenty, dekoracje stiukowe, malarstwo ścienne
BAROKIZOWANE KOŚCIOŁY (jezuici):
KATEDRA WAWELSKA:
- 1628-30 - biskup Marcin Szyszkowski
- Konfesja nad grobem św. Stanisława Szczepanowskiego - na skrzyżowaniu transepty z nawą
- Forma konfesji - Jan Trevano a odlewy Antoni lagostini
- Wykonana z czarnego dębnickiego marmuru inkrustowanego różowym marmurem + pozłacane figury świętych i aniołów
- Złocona kopuła przekrywające baldachim konfesji z drewna
- Srebrna trumna na relikwie
- Kształtowanie barokowej kompozycji wnętrza katedry - dośrodkowo ukierunkowanej na grobowiec patrona Polski
- Pomniki w formie epitafium dla byłych biskupów (oczywiście z czarnego dębnickiego armuru, fundowali je sobie sami)
KATEDRA GNIEŹNIEŃSKA:
- Nie jest tak radykalna jak wawelska, bo nie narzuca zmiany wystroju na barokowy
- Wstawiona jednak zostaje konfesja - ołtarz wzorując się na konfesji św. Piotra - w centralnym miejscu nawy głównej
- B. ważny czarny marmur wydobywany w Debinie k. Czernej - "dębnik" - wytwarzanie nastroju
- "memento Mori" - stosowany do wnętrz mauzoleów, opraw architektonicznych portali
