MIASTO TYPU "HIPPODAMIEJSKIEGO":
- Ortogonalny plan miasta greckiego i italskiego (początkowo dość swobodny) stosowany był od VII w. p.n.e. w miastach kolonialnych. Jego dojrzałą formę z V w. p.n.e (mającą inspirować Platona) przypisuje się architektowi Hippodamusowi (według Arystotelesa twórcy Pireusu, Turii, Rodesu i Miletu)
- Geometryczną dyscyplinę układu dostosowywano do specyficznych warunków otaczającego krajobrazu
- Miastem prototypowym dla systemu był Milet
- monumentalne założenie urbanistyczne o wielkości, populacji i układzie urbanistycznym z góry zaplanowanych
- zlokalizowane na półwyspie
- ograniczone obwałowaniami i linią brzegową - wyraźnie okreslone granice
- powstałe po utworzeniu ortogonalnej sieci ulic dając jednakowe, prostokątne bloki zabudowy zagospodarowywano stopniowo, część przeznaczając pod zabudowania publiczne, a część traktując jako zapas parcel budowlanych
- o gmachach publicznych Tadeusz Tołwiński pisze, że zostały rozłożone „w doskonałej wewnętrznej równowadze, determinowanej otaczającym krajobrazem”
- Charakterystyczna dla systemu była nieobecność osi kompozycyjnych, (szerokości ulic uzależniano od ich kierunku) i brak kompromisów na rzecz rozwiązań dekoracyjnych
- uwzględnienie perspektywicznego rozwoju i funkcjonalności miasta
- W odróżnieniu od symbolicznych założeń egipskich, przestrzeń miast greckich warunkowana była głównie przesłankami funkcjonalnymi – neutralna rama mieszcząca wewnątrz wszystkie użyteczności demokratycznego miasta
- Arystoteles opisał system hippodamejski
- podział społeczności miasta na trzy stany (rzemieślników, rolników i żołnierzy), a jego przestrzeni na trzy strefy: świętą, publiczną (dla wsparcia armii) i prywatną (w posiadaniu rolników)
- opowiadał się też za podparciem systemu hippodamejskiego ideami platońskimi (wprowadzającymi do urbanistyki element socjalny) i tradycyjnym greckim planowaniem (racjonalnym powiązaniem estetyki z obronnością)
źródło: Architektura miasta idealnego. Wprowadzenie; Ernestyna Szpakowska
TROMPA:
- narożny wysklepek o kształcie wycinka stożka
- składa się z jednego lub kilku łuków konstrukcyjnych, zmniejszających się uskokami ku dołowi
- trompy umożliwiają przejście od rzutu czworobocznego do ośmiobocznego, stanowiącego podstawę dla sklepienia kopuł
- przykład: trompa katedry w Poznaniu
PENDENTYWY:
- pendentyw = żagielek
- narożny sferyczny wycinek sklepienia
- stosowany w budowlach na planie 4-bocznym umożliwiający przejście do rzutu okrągłego
- przykład: pendentywy Kaplicy Zygmuntowskiej
BASZTA
- wieża warowna fortyfikacji średniowiecznej
- zazwyczaj częściowo wysunięta przed lico murów obronnych i wzniesiona ponad ich poziom
- flankująca dostęp do murów i bram
- stanowiły obwarowane punkty obserwacyjne i stanowiska obrony
- budowane w formie cylindrycznej, czworobocznej, wielobocznej lub kształcie litery "U"
- ze strzelnicami na poszczególnych kondygnacjach
- przykład: baszta Panieńska w Szczecinie - pozostałość po gotyckich fortyfikacjach zbudowanych w XIV wieku
BASTEJA
- dzieło obronne w kształcie niskiej (zwykle o dwu kondygnacjach) baszty o narysie koła lub podkowy
- murowane albo wykonywane jako nasyp ziemny
- służyły jako stanowisko artylerii flankującej dostęp do kurtyn
- stosowane od końca XV - końca XVI w. - później ustępuje miejsca bastionowi
- przykład: basteje w Międzyrzeczu - pełniące funkcje fortyfikacyjne bramy zamkowej
BASTION
- główny element umocnień obronnych bastionowego narysu w postaci wysuniętych narożników
- w kształcie 5-boku o otwartej podstawie
- stosowany od połowy XVI wieku
- bastion posiada: czoło (najbardziej wysunięte boku stykające się pod kątem prostym), barki (boki stykające się z czołem pod kątem 90-120 stopni), szyję (podstawa pięcioboku)
- przykład: bastion św. Rocha na Jasnej Górze
REKOMPOZYCJA - DEFINICJA:
- pochodzi od łacińskiego "recomposito" - oznacza ponowne złożenie i ustawienie
- rekompozycja = anastyloza
- metoda rekonstrukcji obiektów budowlanych w naturze - ponowne "zmontowanie" budowli lub odbudowa jej części przy użyciu zachowanych oryginalnych fragmentów
- po raz pierwszy operację taką przeprowadzono w obrębie Akropolu ateńskiego przy rekonstrukcji południowej kolumnady Partenonu - Nicolas Balanos w 1930
- dziś termin ten używany jest na określenie pewnych rodzajów rekonstrukcji starożytnych budowli
PRZYKŁAD REKOMPOZYCJI - PARTENON:
- architekt Nicolas Balanos w 1930 roku
- Partenon po bombardowaniu posiadał tylko wschodnią i zachodnią część - brak było środka
- Balanos odbudował znaczną część północnej kolumnady
- jego intencją było jednocześnie ochronić budynek jak i polepszyć jej atrakcyjność wizualną poprzez "zespojenie" jej ponownie w jedną całość
- użył oryginalnych materiałów i wstawił je w ich oryginalną pozycję, dodając także nowy materiał (niestety użył on żelaznych połączeń żeby złączyć kawałki marmuru, które w wyniku utleniania poszerza się i po 20 latach od jego działań budynek zaczął "eksplodować")
- do dzisiaj trwają prace nad odbudową kolumnady - niemal 70.000 kawałków jest starannie sprawdzanych i ponownie układanych niczym "puzzle" by odtworzyć kolumnadę Partenonu
- brakujące elementy "układanki" są "dorabiane" i dokładane do oryginalnych elementów - obrabiane zgodnie z technologiami, jakie najprawdopodobniej stosowano w czasach antycznych
